تيترآنلاين - هزینه هر سه سال چاپ کتاب درسی معادل یک اختلاس ۳۰۰۰ میلیاردی!

هزینه هر سه سال چاپ کتاب درسی معادل یک اختلاس ۳۰۰۰ میلیاردی!

در حال حاضر هر 3-4 سال، معادل اختلاس 3 هزار میلیاردی صرف هزینه چاپ غیر ضروری کتاب‌های درسی می‌شود!!

چه ضرورتی دارد که کتاب‌های درسی که یک دانش‌آموز در طول سال تحصیلی با آن‌ها سر و کار خواهد داشت، لزوماً نو و متعلق به خود باشد؟ چرا دولت و سایر مردم باید هزینه این امر را بپردازند؟! در حال حاضر هر 3-4 سال، معادل اختلاس 3 هزار میلیاردی صرف هزینه چاپ غیر ضروری کتاب‌های درسی می‌شود!!

هر ساله با نزدیک شدن به آغاز سال تحصیلی، بازار تهیه کتاب‌های درسی رونق می‌گیرد و وزارت آموزش و پرورش با تدابیری که از قبل اندیشیده، با اعمال آخرین تغییرات محتوایی و شکلی، کتاب‌های درسی مقاطع و رشته‌های مختلف تحصیلی را در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌دهد. اما آنچه که کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد، سیاست دولت در تهیه و توزیع کتب درسی است.

قبل از پرداختن به این مسئله، به واقعیت‌های مهمی در این باره توجه کنید:

۱- بر اساس آمارهای رسمی اداره کل نظارت بر نشر و توزیع مواد درسی، در سال ۱۳۹۲ بیش از ۱۳۰ میلیون جلد کتاب درسی (در مقاطع و پایه های تحصیلی مختلف) چاپ شده است [۱].
۲- بر اساس آمار، میزان مصرف انواع کاغذ در ایران بالغ بر ۶۶۰ هزار تن است که سهم آموزش و پرورش فقط در تهیه کتب درسی حدود ۵۰ هزار تن برآورد شده است؛ یعنی حدود هفت و نیم درصد از کل مصرف سالانه کاغذ کشور صرف چاپ کتاب‌های درسی می‌شود!
۳- عمده کاغذ مورد نیاز برای چاپ کتاب های درسی از طریق واردات با ارز مرجع تامین می‌گردد و تولید کنندگان داخلی در تامین کاغذ کتب درسی مورد بی‌مهری وزارت آموزش و پرورش قرار دارند [۲].
۴- با توجه به نرخ اعلام شده کتب درسی در سال ۱۳۹۲، متوسط قیمت هر جلد کتاب درسی در پایه‌های مختلف حدود ۱۰۰۰ تومان است [۳].
۵- کتاب‌های کمک درسی انتشارات خصوصی با چاپ مشابه کتاب‌های درسی، به طور میانگین برای هر جلد کتاب دوره ابتدایی حدود ۷۰۰۰ هزار تومان است که در مقاطع بالاتر این میانگین افزایش قابل ملاحظه‌ای می‌یابد [۴].
۶- بعد از امتحانات پایان سال، عمده کتاب‌ها به عنوان زباله دور انداخته می شود.
و…
در نظام آموزشی کشور ما همچون بسیاری از کشورهای دیگر، دانش‌آموزان برای یادگیری از کتاب‌های درسی استفاده می‌نمایند. این کتاب‌ها با حمایت و نظارت دولت منتشر شده و با قیمت بسیار مناسب در اختیار همه دانش‌آموزان قرار می‌گیرد. با توجه به تحولات متناوب نظام آموزشی کشورمان در سال‌های پس از انقلاب تا کنون، محتوا و سرفصل‌های درسی نیز دستخوش تغییرات جزئی و کلی بسیاری می شوند. از این رو وزارت آموزش و پرورش مجبور است هر ساله کتاب‌های درسی را مورد بازنگری قرار داده و با اعمال تغییراتی به تعداد دانش‌آموزان تحت پوشش به چاپ برساند.

چنانچه از داده‌های اشاره شده در ابتدای متن بر می‌آید، سالیانه هزینه قابل ملاحظه‌ای صرف چاپ کتاب‌های درسی می‌شود که محل تامل و بررسی دارد.

در این رابطه راه‌حل‌هایی قابل ارائه است که در ادامه به آن‌ها اشاره خواهد شد:

- چنین به نظر می‌آید که پیش فرض دست‌اندرکاران آموزش و پرورش و همچنین والدین و دانش‌آموزان این است که هر دانش‌آموز باید کتاب‌های درسی پایه و رشته تحصیلی خود را در اختیار داشته باشد. این پیش‌فرض آنگاه محل تامل است که «نو بودن» کتاب‌ها را به آن بیافزاییم! اما یک سوال: چه ضرورتی دارد که کتاب‌های درسی که یک دانش‌آموز در طول سال تحصیلی با آن‌ها سر و کار خواهد داشت، لزوماً نو و متعلق به خود باشد؟ چرا دولت و سایر مردم باید هزینه این امر را بپردازند؟! در کشورهایی همچون انگلستان و آمریکا، دولت چارچوب و سرفصل برنامه درسی را تعیین نموده و مدرسه با توجه به شرایط خود، از مؤسسات خصوصی که متناسب با این سرفصل‌ها کتاب‌های درسی را تدوین و منتشر کرده‌اند، منابع مورد نیاز را خریداری می‌نماید. کتاب‌های درسی در کتابخانه مدرسه یا کلاس قرار می‌گیرد و دانش‌آموزان در طول سال از آن استفاده می‌کنند و در سال بعد، این کتاب‌ها در اختیار دانش‌آموزان بعدی کلاس قرار خواهد گرفت. چنین تجربه‌ای با تفاوت‌هایی در سطح آموزش عالی و دانشگاه‌های کشور خودمان هم وجود دارد. البته لازمه این امر چاپ کتاب‌های درسی با کاغذهای با کیفیت‌تر و قابلیت دوام بیشتر به نحوی است که چندین سال قابل استفاده باشند. اجرای این سیاست، با فرض گرفتن ارقام ذکر شده در بالا، می‌تواند سالانه حدود ۹۰۰ میلیارد تومان صرفه‌جویی در پی داشته باشد؛ یعنی در حال حاضر هر ۳-۴ سال، معادل اختلاس ۳ هزار میلیاردی صرف هزینه چاپ غیر ضروری کتاب‌های درسی می‌شود!! به نظر شما چه عواملی مانع اجرای چنین تجربه‌ای در نظام آموزش و پرورش کشور ماست؟

- تغییر متناوب محتوا و سرفصل‌های آموزشی از جمله عوامل مهمی است که به اقتضای آن، تجدید چاپ سالیانه کتاب‌های درسی ضروری خواهد بود. بر این اساس، ثبات سیاست‌های آموزشی و پرورشی و در نتیجه سرفصل‌های کتب درسی در دوره‌های زمانی مشخص چند ساله، لازمه تحقق پیشنهاد اول این مقاله است. خوشبختانه تدوین سند ملی تحول بنیادین آموزش و پرورش و سند برنامه درسی ملی در سال‌های اخیر زمینه لازم را برای این امر را فراهم نموده‌اند. از این رو می‌توان امید داشت که از این جهت بهانه‌ای برای چاپ سالیانه کتاب‌های درسی وجود نخواهد داشت.

از سوی دیگر، ارزان بودن کتاب‌های درسی، به ویژه در مقایسه با کتاب‌های مشابهی که از سوی ناشران خصوصی منتشر می شود، از جمله عواملی است که باعث می شود دانش‌آموزان و خانواده‌ها حساسیت لازم را در مراقبت از آن‌ها نداشته باشند. اگر کتاب‌های درسی با قیمت واقعی و تمام شده آن در اختیار دانش‌آموزان قرار گیرد و دولت در صورت نیاز برای تامین کتاب‌های درسی مورد نیاز اقشار محروم یارانه پرداخت نماید، طبیعی است که والدین و دانش‌آموزان در نگهداری کتاب‌های درسی، همچون سایر کتاب‌ها، کوشا خواهند بود. ضمن اینکه پیش‌بینی و طراحی کتاب‌های کار در کنار هر کتاب درسی، ضمن کمک به ساماندهی تکالیف دانش‌آموزان می‌تواند در بهینه سازی مدت زمان استفاده از کتاب‌های درسی موثر باشد.
علاوه بر این موارد، باید توجه داشت تامین کاغذ مورد نیاز چاپ کتاب‌های درسی که بخش قابل توجهی از مصرف کاغذ کشور را تشکیل می‌دهد، به طور طبیعی آسیب‌های جدی به محیط زیست و تخریب جنگل‌ها را در پی دارد. از این رو ورود کتاب‌های درسی بلااستفاده به چرخه بازیافت کاغذ یکی از راه‌حل‌های کوتاه مدت و میان مدت برای رفع و حل این معضل است.
پانوشت‌ها:

[۱]. سید احمد حسینی (۱۳۹۲). از زبان مدیر کل نظارت بر نشر و توزیع مواد آموزشی وزارت آموزش و پرورش: چهار نکته درباره چاپ کتاب‌های درسی امسال. ماهنامه صنعت چاپ، شماره ۳۸۱٫ دریافت شده از: http://www.iranprint.com/fa/mag/inmag.php?id=1913

[2]. خبرگزاری فارس (۱۳۹۲). چرا آموزش و پرورش کاغذ کتب درسی را از خارج وارد کرد؟. دریافت شده از http://www.farsnews.com/printable.php?nn=13920424000677

[3]. قیمت مجموعه کتاب‌های هر پایه تحصیلی (از ابتدایی تا متوسطه) بین ۵۹۰۰ تا ۱۴۶۰۰ تومان متغیر است که با در نظر گرفتن تعداد کتاب‌های هر پایه و تقسیم قیمت آن بر این تعداد، میانگین فوق بدست می‌آید.

[۴]. این میزان از میانگین قیمت کتاب‌های کمک درسی انتشارات گاج در مقطع ابتدایی بدست آمده است که البته تقریبی است و برای فراهم شدن امکان مقایسه ذکر گردیده است.